Msg 1 of 1: Đã gửi: 14 June 2006 lúc 2:14pm | Đã lưu IP

THIỀN PHÁP YẾU GIẢI VỀ TỨ THIỀN

 - Hán dịch:  Tam-tạng Cưu Ma La Thập, đời Diêu Tần.

 - Việt dịch:  Thích Nguyên Xuân

- Chứng nghĩa: Tỳ kheo Thích Ðổng Minh

Tu sĩ Bảo Quang.

---o0o---

 Ðáp: - Như trước dùng chánh niệm quở trách, ngăn chặn năm dục, đắc vị đáo địa, thân tâm vui thích, nhu hòa, nhẹ nhàng; thân có ánh sáng, được tướng sơ thiền, lại càng tăng tiến nên bốn đại thuộc sắc giới biến mãn khắp thân, nhu hòa, nhẹ nhàng, lìa dục ác bất thiện, do định nhất tâm nên khiến cho vui thích. Vì tạo sắc của sắc giới có tướng ánh sáng nên hành giả thấy ánh sáng đẹp chiếu trong và ngoài thân. Hành giả như thế tâm ý chuyển khác, là chỗ sân không sân, chỗ vui không vui, tám pháp thế gian không thể làm lay động, tín, kính, tàm quý chuyển tăng gấp bội, đối với áo mặc cơm ăn, tâm không đắm trước, chỉ lấy các công đức thiện làm quý, ngoài ra là giặc. Ðối với năm dục cõi trời còn không màng đến, huống gì năm dục bất tịnh của thế gian. Người đắc sơ thiền được các tướng như vậy.

 Lại nữa, khi đắc sơ thiền, tâm rất vui mừng, ví như người nghèo mà được kho báu, tâm hết sức vui mừng, nghĩ như vầy: “Ðầu đêm, giữa đêm, cuối đêm tinh cần khổ hạnh, tập đạo sơ thiền, nay được quả báo như thật không hư. Cái vui kỳ diệu như vậy mà các chúng sanh cuồng mê, ngu ngơ, đắm trong năm dục bất tịnh, chẳng phải vui. Thật đáng thương xót!”.

 Sơ thiền vui thích trong ngoài khắp thân, như nước ngấm vào đất khô, trong ngoài đều thấm nhuần. Thân thọ vui ở cõi dục không thể biến khắp. Các thứ lửa dâm, sân cõi dục thiêu đốt thân, còn vào ao sơ thiền thì mát mẻ, vui vẻ bậc nhất, trừ các thứ nóng bức. Như nóng bức cùng cực mà vào ao mát mẻ, đã được sơ thiền thì nghĩ đến pháp môn tu hành đã tu tập, hoặc các duyên khác, đó là: niệm Phật tam muội, niệm bất tịnh, quán từ tâm.v.v... Vì sao vậy? - Vì sức tư duy của sự thực hành này khiến được thiền định, dần dần thâm nhập thì pháp quán trước tăng gấp bội sự thanh tịnh sáng suốt.

 Hành giả được sơ thiền rồi, tiến cầu nhị thiền. Nếu đạo hữu lậu ở ranh giới của nhị thiền thì nhàm chán giác quán. Như năm dục cái ở cõi dục khiến cho tâm tán loạn, giác quán sơ thiền não loạn định tâm cũng lại như vậy. Nếu đạo vô lậu lìa dục sơ thiền, dùng vô lậu sơ thiền mà quở trách giác quán.

 
Hỏi: - Như kiết sử của sơ thiền cũng hay làm loạn tâm, vì sao chỉ nói giác quán?

 Ðáp: - Kiết sử sơ thiền gọi là giác quán. Vì sao? - Vì do thiện giác quán mà sanh tâm đắm trước, cho nên kiết sử cũng gọi là giác quán. Mới được sơ thiền thì chưa có đắm trước thứ khác.

 Lại nữa, vốn chưa từng được cái mừng vui của giác quán, vì quá mừng vui nên phá hoại định tâm. Do phá định nên trước tiên phải trừ bỏ.

 Lại nữa, muốn vào sâu trong định nhị thiền thì nên trừ đi giác quán. Vì cái lợi lớn nên bỏ cái lợi nhỏ, như bỏ cái vui nhỏ ở dục giới mà được cái vui lớn.

 
Hỏi: - Sao chỉ nói nên diệt giác quán mà không nói phiền não của sơ thiền?

Ðáp: - Giác quán tức là thiện giác quán của sơ thiền vậy. Ái,... thuộc sơ thiền cũng gọi là giác quán. Bởi giác quán chướng đạo nhị thiền cho nên cần phải diệt trừ. Vì thiện giác quán hay giữ hành giả, làm cho tâm trụ trong vui cho nên cần phải diệt trừ.

Lại tư duy: “Biết ác giác quán đúng là giặc, còn thiện giác quán tuy giống như thân thiết nhưng cũng lại là giặc cướp mất lợi lớn của ta. Phải tiến đến mong diệt trừ hai giác quán; giác quán não loạn như các âm thanh não loạn sự an ngủ của người mệt mỏi”. Cho nên hành giả trừ diệt giác quán này để cầu nhị thiền.

Ví như gió và đất hay làm nước bị vẩn đục, không thấy được bóng mặt, năm dục của dục giới làm vẩn đục tâm như đất làm dơ nước. Giác quán làm loạn tâm như gió làm lay nước. Vì giác quán diệt nên bên trong được thanh tịnh. Không giác, không quán thì định sanh vui mừng, vào trong nhị thiền.

Ðáp: - Trong kinh nói: “Diệt các giác quán hoặc thiện hoặc vô ký, do không có giác quán làm loạn động nên trong tâm thanh tịnh. Như nước lắng yên không có sóng gió thì trăng sao, núi non chiếu vào, thảy đều thấy”. Như thế nội tâm thanh tịnh, gọi là sự tĩnh lặng của hiền thánh. Tam thiền, tứ thiền tuy đều tĩnh lặng nhưng vì mới được nhị thiền nên gọi là có giác quán, cũng nói là nhân duyên. Do nhân duyên mới diệt nên được gọi là tĩnh lặng, định sanh vui mừng, vi diệu hơn sơ thiền. Vui mừng của sơ thiền do lìa dục sanh, còn vui mừng ở đây từ định sơ thiền sanh.

 
Hỏi: - Nhị thiền cũng lìa kiết sử của sơ thiền, tại sao không nói là ly sanh?

 Ðáp: - Tuy cũng là lìa kiết sử nhưng ở đây phần nhiều nương vào sức định nên lấy định làm tên. Lại nữa, nói ly dục tức là lìa dục giới, nói ly sơ thiền mà chưa lìa sắc giới cho nên không gọi là ly sanh. Như vậy là tướng nhị thiền.

 Hành giả đã được nhị thiền, lại cầu đi sâu vào định. Ðịnh nhị thiền có phiền não che tâm. Ðó là ái, mạn, tà kiến, nghi.v.v... phá hoại định tâm, là giặc của nhị thiền, chắn cửa tam thiền, cho nên phải mong đoạn diệt họa này để cầu tam thiền.

 
Hỏi: - Như vậy thì tại sao Phật nói: lìa mừng hành xả được vào tam thiền?

 Ðáp: - Ðắc nhị thiền rất mừng, mà tâm mừng là tâm tội lỗi, trở thành chấp trước, do mừng sanh các kiết sử. Vì thế cho nên mừng là gốc của phiền não. Lại nữa, các kiết sử không ích lợi, không nên sanh tâm đắm trước; còn mừng là cái vui rất lợi ích mà đắm trước thì khó bỏ. Vì thế, Phật nói bỏ mừng thì được vào tam thiền.

 
Hỏi: - Cái vui tội lỗi của năm dục bất tịnh thì cần phải bỏ, còn cái vui tịnh diệu này chúng sanh ưa thích thì tại sao nói bỏ?

 Ðáp: - Trước đã Ðáp: sanh nhân duyên đắm trước là cửa tội lỗi. Lại nếu không bỏ mừng thì không thể đắc công đức thượng diệu. Vì thế nên bỏ nhỏ được lớn thì đâu có lỗi. Hành giả tiến cầu tam thiền, quán mừng biết là nhân duyên của đau khổ, sầu ưu, họa hoạn. Ðiều mà có thể vui mừng là việc vô thường, biến đổi thì sanh sầu khổ.

 Lại nữa, mừng là cái vui thô. Nay muốn bỏ cái vui thô mà cầu cái vui tế, nên nói là lìa cái mừng, lại vào sâu trong định để cầu cái vui của định khác.

 Tại sao tướng của tam thiền diệt cái mừng? - Bỏ cái mừng vi diệu này tâm không hối tiếc, biết mừng là cái tai hại. Ví như người biết vợ là La-sát thì có thể lìa bỏ mà tâm không hối tiếc. Mừng là mê loạn, là pháp thô, chẳng phải là vi diệu. Ở đệ tam thiền, thân cảm thọ vui thì cái vui nhất ở thế gian không có cái vui nào hơn được. Vì bậc Thánh đã trải qua nên có thể thọ, có thể bỏ cái vui không mừng để niệm cái tuệ tinh tế, thì thân vào khắp tam thiền.

 
Hỏi: - Nói nhất tâm niệm tuệ thì sơ thiền, nhị thiền vì sao không nói?

 Ðáp: - Vì ở đệ tam thiền thân thọ vui khắp, còn tâm hành pháp xả, không khiến cho tâm phân biệt đẹp xấu nên nói nhất tâm niệm tuệ. Lại nữa, trong tam thiền có ba lỗi: một là tâm chuyển vi tế trầm trệ, hai là tâm phát động mạnh, ba là tâm sanh mê muội.

 Hành giả thường phải nhất tâm nghĩ ba lỗi này. Nếu khi tâm trầm trệ thì dùng sức trí tuệ và tinh tấn làm cho tâm phấn khởi trở lại. Nếu phát động mạnh thì phải nhiếp vào tĩnh lặng. Nếu tâm mê muội thì nên niệm diệu pháp của Phật, làm cho tâm vui trở lại. Thường nên hộ trì đối trị ba tâm này, gọi là nhất tâm thực hành cái vui vào đệ tam thiền.

 
Hỏi: - Như kinh nói: Trong đệ tam thiền có cái vui hai thời”, vậy những gì là hai thời vui?

 Ðáp: - Trước thì nói vui cảm thọ, sau thì nói vui thích thú.

 
Hỏi: - Có ba loại vui: vui cảm thọ, vui thích thú, vui vô não, thì đối với tam thiền cái vui nào là vui bậc nhất?

 Ðáp: - Vì cái vui ở tam thiền là thượng diệu, hơn hẳn cái vui ở bậc dưới, bởi vì vui cảm thọ là cái vui bậc nhất nên gọi là địa vị vui rốt ráo tận cùng. Còn hai cái vui kia ở trên còn có nên trong đây không gọi tên.

 
Hỏi: - Cái vui mừng, cái vui không mừng có gì khác biệt?

 Ðáp: - Cảm thọ vui có hai loại: một là hỷ căn, hai là lạc căn. Hỷ căn hỷ lạc thuộc sơ thiền và nhị thiền. Lạc căn vô hỷ lạc thuộc tam thiền..

 Lại nữa, cảm thọ vui thô của sơ thiền ở dục giới thì gọi là lạc căn, còn tế thì gọi là hỷ căn. Cảm thọ vui thô của nhị thiền, tam thiền thì gọi là hỷ căn, còn tế thì gọi là lạc căn. Ví như nóng bức được nước mát mẻ, lấy rửa tay rửa mặt thì gọi là hỷ (mừng), vào trong ao lớn mát mẻ tắm rửa toàn thân là cảm thọ lạc (vui)... Sơ thiền do có giác quán nên vui không biến khắp thân. Nhị thiền thì quá mừng sinh kinh sợ nên không thể biến khắp thân. Tam thiền không có chướng ngại nên vui biến khắp thân. Ðó gọi là khác biệt.

 Lại nữa, cảm thọ vui có bốn loại: sáu thức ở dục giới tương ưng với vui thì gọi là hỷ căn, cũng gọi là lạc căn. Bốn thức sơ thiền tương ưng với vui thì gọi là lạc căn, cũng gọi là hỷ căn. Ý thức nhị thiền tương ưng với vui thì gọi là hỷ căn. Vì tam thiền lìa hỷ (mừng) ý thức tương ưng với cảm thọ vui, gọi là lạc căn.

 Hành giả đã đắc tam thiền, biết ba loại vui trên (?) nên chuyên tâm giữ gìn, sợ bị mất đi, thì đó là phiền não. Cho nên vui lại là họa, phải mong lìa vui. Ví như người cầu cái vui giàu sang, khi cầu đã khổ, lúc được không chán thì thêm khổ; được rồi giữ gìn cũng lại là khổ. Có người vì cầu cái vui, bị khổ nên bỏ; hoặc có được cái vui, không chán, biết khổ nên bỏ; hoặc đã được, giữ gìn là khổ, nên bỏ. Cái vui tai họa của hành giả cũng lại như vậy, mong cái vui của sơ thiền thì do giác quán não loạn nên bỏ. Còn nhị thiền thì cái quá mừng làm động, nên bỏ. Biết cái vui ở tam thiền là vô thường, khó giữ nên bỏ. Vì thế cho nên phải bỏ cái vui này để cầu địa vị an ổn của tứ thiền.

 
Hỏi: - Hành giả nương vào cái vui thiền định để bỏ cái vui của dục, thì nay nương vào cái vui gì để bỏ cái vui của thiền? Nếu bỏ cái vui của thiền thì được lợi ích gì?

 
Ðáp: - Hành giả nương vào cái vui Niết-bàn thì có thể bỏ cái vui của thiền, được ba lợi ích là: đạo A-la-hán, Bích-Chi Phật và Phật. Cho nên bỏ cái vui thiền định mà hành tứ thiền an ổn khoái lạc, dùng đạo ba thừa tùy ý mà nhập Niết-bàn.

 
Hỏi: - Làm sao biết là tướng của đệ tứ thiền?

 Ðáp: - Như Phật nói tướng của tứ thiền: “Tỳ-kheo nào dứt vui, dứt khổ, trước diệt mừng lo, không khổ không vui, giữ niệm thanh tịnh thì nhập vào tứ thiền.

 
Hỏi: - Ðoạn trừ cái vui của tam thiền thì đương nhiên khi lìa dục đã đoạn khổ rồi, nay vì sao nói đoạn khổ nữa?

 Ðáp: - Có người nói đoạn trừ có hai loại: một là biệt tướng đoạn, hai là tổng tướng đoạn. Như bậc Tu-đà-hoàn dùng đạo tỷ trí đoạn hết tất cả kiết sử để kiến đế. Việc này thì không như vậy. Vì sao? - Vì Phật nói: “Dứt khổ dứt vui thì trước tiên diệt mừng lo. Nếu khổ ở Dục giới thì đáng lẽ nói trước đoạn khổ mừng lo, nhưng mà không nói, cho nên biết chẳng phải khổ ở Dục giới, vì cái vui ở tam thiền là tướng vô thường, nên hay sanh ra khổ, cho nên nói đoạn khổ.

 Lại như Phật nói: “Khi thọ vui nên quán là khổ”. Cái vui tam thiền khi mới sanh, khi trụ là vui, khi diệt là khổ, cho nên nói dứt vui, dứt khổ.

 Trước tiên diệt mừng lo: là cái khổ ở trong Dục giới và cái mừng ở sơ thiền, nhị thiền.

 
Hỏi: - Ở trong Dục giới có khổ có lo, khi lìa dục thì diệt hết, tại sao chỉ nói dứt lo mà không nói dứt khổ?

 Ðáp: - Khi lìa dục tuy dứt cả hai việc nhưng gốc của lo lại không thành tựu, mà gốc khổ thành tựu. Do thành tựu nên không được nói là diệt.

 Hỏi: - Nếu cái vui ở trong tam thiền phát sanh, khi trụ là vui, khi diệt là khổ, thì nay nói cái mừng trong sơ thiền. Nhị thiền sao lại không như vậy?

 Ðáp: - Trong kinh Phật đã nói: Khi rời tam thiền thì dứt vui, dứt khổ, không diệt lo mừng, còn sơ thiền, nhị thiền thì không nói như vậy.

 
Hỏi: - Vì sao Phật không nói như vậy?

 Ðáp: - Vì cái vui trong tam thiền ở trong ba cõi là cái vui vi diệu hơn hết, nên tâm đắm trước. Do vì tâm đắm trước, khi vô thường mới sanh ra khổ. Do cái mừng thô nên không thể biến khắp thân, tuy bị mất đi nhưng không sanh ưu buồn, cho nên trong kinh Phật không nói.

 Không khổ không vui: trong đệ tứ thiền chỉ có cảm thọ cái không khổ không vui.

 Xả: là bỏ cái vui trong tam thiền, hành không khổ không vui, thọ cái không nhớ nghĩ, không hối tiếc.

 Niệm thanh tịnh: vì diệt bốn việc lo - mừng - khổ - vui nên niệm thanh tịnh.

 
Hỏi: - Trong ba thiền trên không nói thanh tịnh nhưng tại sao ở đây lại nói riêng?

 Ðáp: - Vì sơ thiền giác quán làm loạn nên niệm không thanh tịnh. Ví như đốt đèn trước gió giữa khoảng đất trống, tuy có tim dầu nhưng vì gió thổi nên ánh sáng không chiếu được. Trong nhị thiền tuy nhiếp trong nhất thức nhưng vì vui mừng quá nên định tâm tán loạn, vì thế không gọi là niệm thanh tịnh. Trong tam thiền vì tâm quá vui làm loạn thiền định này nên không nói là niệm thanh tịnh. Trong tứ thiền hoàn toàn không có việc đó nên nói là niệm thanh tịnh.

 Lại nữa, các bậc thiền thấp tuy có định tâm nhưng còn hơi thở ra vào, làm cho khó nhiếp tâm. Còn trong tứ thiền không có hơi thở ra vào nên dễ nhiếp tâm, vì dễ nhiếp nên niệm thanh tịnh. Vả lại, đệ tứ thiền mới gọi là chân thiền, còn ba thiền kia là thềm bậc phương tiện. Ðệ tứ thiền ví như đỉnh núi, còn ba thiền định kia như đường lên núi. Cho nên đệ tứ thiền Phật nói là chỗ bất động. Vì định không còn loạn động nên gọi là chỗ an ổn, điều hòa. Ðó là tướng của đệ tứ thiền. Ví như giỏi điều khiển ngựa, tùy ý đến nơi muốn đến, hành giả đắc tứ thiền này muốn hành bốn vô lượng tâm thì tùy ý dễ được, muốn tu tập bốn niệm xứ thì dễ tu, muốn đắc bốn đế thì mau đắc, không khó, muốn vào bốn định vô sắc thì vào rất dễ, muốn đắc sáu thông.v.v..., cần điều gì cũng dễ được.

 Vì sao? - Vì trong đệ tứ thiền không khổ không vui, xả niệm thanh tịnh, điều hòa tùy ý. Phật ví dụ: Như thợ vàng gia công vàng, luyện đúng cách thì tùy ý tạo ra đồ trang sức, không gì mà không được.

                                                                      (nguồn: TV Hoa Sen)