thanhtinh
Hội viên
Đă tham gia: 14 November 2005
Nơi cư ngụ: Hong Kong
Hiện giờ: Offline
Bài gửi: 37
|
| Msg 1 of 1: Đă gửi: 16 February 2006 lúc 8:45pm | Đă lưu IP
|
|
|
Đối Trị Tâm Sân Hận
sân hận là ǵ?
sân hận hay giận dữ là một trạng thái t́nh cảm rất thông thường của con người. hầu như ai cũng từng nổi giận, trong một thời điểm nào đó, với một mức độ nào đó, khi đối diện với một người hay một điều kiện không vừa ḷng. dù vậy cũng nên xem các bậc hiền triết xưa nay định nghĩa sân hận như thế nào.
chí tôn ca định nghĩa như sau: “tham ái sinh ra từ sự dính mắc, và sân hận sinh ra từ tham ái. cả tham ái lẫn sân hận đều là sản phẩm của tâm. sân hận là cánh cửa mở vào địa ngục v́ nó dẫn đến sự huỷ diệt bản ngă.”[1]
sankara cho rằng sân hận phát sinh do tham muốn bị cản trở bởi một tác nhân nào đó, dù là hữu thức hay vô thức.[2]
samkhiya cũng đồng quan điểm, rằng khi một người gặp phải sự chống đối, sự cản trở, hay bị đánh bại bởi một người nào đó th́ trở nên giận dữ. sân hận là biểu hiện cho năng lượng của tâm khi tham ái không được thoả măn.[3]
trong bộ pháp tụ, sân hận được định nghĩa là “sự nóng nảy, sự hăm hại, sự đối lập, sự chống đối, sự hung dữ, sự lỗ măng, sự không hoan hỷ của tâm”. [4]
theo cách hiểu thông thường, sân hận là trạng thái cảm xúc mạnh mẽ mà ta cảm thấy khi cho rằng người khác đă cư xử một cách bất công, độc ác, và không thể chấp nhận được.[5]
trong một cuốn sách nghiên cứu về sân hận[6], r.l. richmond cho rằng sân hận là cảm giác chống lại một người hay vật nào đó. Đó là thứ cảm xúc thù địch khiến cho con người chống đối lẫn nhau, và có khi chống đối cả chính ḿnh. Ông cũng nói thêm rằng dù giận dữ là một phản ứng tâm lư tự nhiên khi bị xúc phạm hay nhục mạ, nhưng tự nhiên không có nghĩa là tốt cho chúng ta. chẳng hạn, chất độc cũng là một chất tự nhiên, nhưng chất độc lại gây chết người.[7] và v́ vậy giận dữ không phải là cách tốt nhất để phản ứng lại với sự xúc phạm hay nhục mạ. từ anger (giận dữ) trong tiếng anh có cùng gốc với từ anguish (có nghĩa là đau khổ, buồn bực) và từ angst (có nghĩa là sợ hăi, lo lắng).[8]
dù rất mạnh mẽ, sân hận là một cảm xúc thứ sinh, nghĩa là sân hận thường phát sinh sau những cảm xúc khác như đau đớn hay sợ hăi.
là danh pháp, sân hận không có h́nh thức, nhưng rất dễ nhận biết khi người ta sân hận, v́ sân hận biểu hiện rất rơ trên thân. như một số nhà tâm lư học mô tả, “sân hận được biểu hiện với cặp mắt đỏ ngầu, mặt mày dữ tợn, nghiến răng, bặm môi, siết tay, đấm ngực, đập phá, gây gỗ, đâm chém, giết chóc, v.v…”[9] cũng có một số người biểu hiện sự giận dữ một cách thâm trầm bằng cách im lặng mặc dù đang sôi sục trong ḷng. nhưng cả trong trường hợp đó, người sân hận cũng không hề thân thiện và dễ chịu chút nào, và điều này ảnh hưởng không ít đến quan hệ của người đó đối với người xung quanh.
2. những điểm lợi và bất lợi của sân hận:
mặc dù biết sân hận là một thứ cảm xúc rất tai hại, nhưng hầu như chúng ta ai cũng nổi giận, và thậm chí c̣n ưa thích với nó nữa. bởi v́ nổi giận cũng có những điểm lợi nào đó. khi người ta nổi giận, người ta cảm thấy có sức mạnh và có thể chế ngự người khác. chẳng hạn một bà mẹ có quát lên th́ mấy đứa con mới chịu im lặng, không quậy phá. nổi giận với chính những khuyết điểm của chính ḿnh có thể giúp chúng ta thay đổi và phát triển nội lực. bất b́nh trước những bất công hay ngược đăi cũng giúp chúng ta đứng lên đấu tranh cho quyền lợi của người khác. ngoài ra, nổi giận cũng là cách để giải toả bớt bức xúc và căng thẳng. ngài dalai lama nói rằng nếu quan sát tâm sân hận, ta sẽ có cảm tưởng sân hận khởi lên như một người bảo hộ, một người bạn để gíup chúng ta trả thù lại ngững người đă hăm hại chúng ta, nhưng thật ra đó chỉ là một ảo tưởng. Đó là một ảo giác đánh lừa mà thôi[10]. chính v́ vậy mà Đức phật nói rằng sân hận có một cái ngọn tẩm mật (madhuragga) và một cái rễ tẩm thuốc độc (visamula)[11]. chú giải giải thích thêm rằng sân hận có rễ độc v́ nó tạo nên đau khổ, và nó có ngọn tẩm mật v́ có sự khoái trá khi người ta ăn miếng trả miếng với nhau. v́ vậy nếu suy xét sâu xa, chúng ta sẽ thấy rằng nổi giận không phải là một biện pháp tốt về lâu về dài mà có rất nhiều biện pháp khác để có thể cảm thấy an toàn, mạnh mẽ và được người khác tôn trọng.
về sự tai hại của sân hận, trong kinh sân hận, phẩm không tuyên bố, tương Ưng bộ kinh, Đức phật có nói đến 7 điều xảy đến cho một người hay sân hận:
“này các tỷ-kheo, hạng người nào phẫn nộ, bị phẫn nộ chinh phục, bị phẫn nộ chi phối, dầu cho người ấy khéo tắm rửa, khéo chải chuốt, rồi người ấy cũng trở thành xấu xí; dầu có nằm trên giường nệm, chăn len, họ vẫn ngủ một cách khổ sở ;thâu hoạch bất lợi, lại nghĩ rằng: "ta được lợi ích", thâu hoạch điều bất lợi ích, lại nghĩ rằng: "ta không được lợi ích". những pháp này được nắm giữ khiến người khác trở thành thù địch, đưa đến không hạnh phúc, đau khổ lâu dài; những tài sản nào của họ thâu hoạch do sự phấn chấn tinh cần, cất chứa do sức mạnh của cánh tay, chồng chất do những giọt mồ hôi, đúng pháp, thâu hoạch hợp pháp. các tài sản ấy được nhà vua cho chở về ngân khố nhà vua; nếu có được danh tiếng ǵ nhờ không phóng dật thâu hoạch được, danh tiếng ấy lánh xa họ; nếu người đó có những bạn bè thân hữu, bà con huyết thống ǵ, họ sẽ xa lánh, từ bỏ người đó, v́ người đó bị phẫn nộ chinh phục; người đó làm ác hạnh với thân, người đó nói lời ác hạnh với lời, người đó nghĩ đến điều ác hạnh với ư, khi thân hoại mạng chung, người đó sanh vào cơi dữ, ác thú, đọa xứ, địa ngục.”[12]
bằng kinh nghiệm bản thân, và bằng cách quan sát người khác, chúng ta có thể thấy rằng khi nổi giận trông ta thật xấu xí. khi cơn giận lên cao, ta có thể hất tung tất cả mọi thứ, và muốn xa lánh ngay cả những người mà ta thương yêu nhất. bởi v́ lúc đó cơn sân đă lấn át và phá huỷ sự b́nh an trong tâm hồn ta. sự giận dữ của ta khiến cho người khác nh́n ta một cách thiếu thiện cảm, và tạo nên một ấn tượng rất xấu trong ḷng họ. sự giận dữ của chính ta sẽ làm bùng dậy sự giận dữ ở người khác, và là nguyên nhân cho sự bạo động, trả thù hay phá hoại từ họ. sân hận ảnh hưởng đến cách giải quyết vấn đề , làm hỏng sự suy xét của chúng ta, làm cho người khác xa lánh và các mối quan hệ trở nên căng thẳng. nó khiến cho nhữnng người xung quanh chúng ta không dám phát biểu ư kiến hữu ích của họ v́ sợ chúng ta nổi giận, và dần dà nó đưa đến sự xung đột với người khác. sân hận tước mất đi niềm vui, hạnh phúc, sự b́nh yên và hoà hợp. Đôi khi do thiếu kiềm chế, sân hận có thể dẫn đến tội lỗi, khiến cho chúng ta phải ăn năn, hối tiếc, khiến ḷng tự trọng của chúng ta bị tổn thương, và tệ hơn, là chúng ta đă nêu một tấm gương xấu cho con cái hay đệ tử của ḿnh. nổi giận thường xuyên c̣n ảnh hưởng xấu đến sức khoẻ. những người hay nổi giận, nóng nảy và bạo động thường dễ bị huyết áp cao, nhồi máu cơ tim, đột quỵ, tai nạn lao động, và chết bất đắc kỳ tử. họ cũng có nguy cơ bị đau đầu, đau lưng, ung thư, và rối loạn tiêu hoá. họ dễ bị sa vào nghiện ngập và mắc bệnh tâm lư.[13] c̣n có thể kể ra nhiều điều tai hại của sân hận, nhưng chúng ta có thể kết luận với một lời nhận xét ngắn gọn của shantideva, là “không ai có thể sống hạnh phúc với sân hận”[14]. v́ vậy chúng ta cần phải chiêm nghiệm để thấy hết những tai hại của sân hận, để nhận ra rằng sân hận chính là một sai lầm, một nguồn tai hoạ trong đời sống chúng ta. Đức phật đă ví sân hận với một kẻ thù. bất cứ những điều tai hại nào mà kẻ thù muốn đem đến cho chúng ta, sân hận có thể đem lại một cách rất là hữu hiệu.
3. tại sao chúng ta nổi giận?
sau khi đă thấy rơ những tai hại của sân hận, chúng ta muôn chấm dứt nó, nhưng muốn làm vậy, trước hết chúng ta phải truy cho ra nguồn gốc của sân hận. thông thường chúng ta nổi giận khi cảm thấy chính bản thân chúng ta hay là người thân của chúng ta bị đối xử bất công. và bởi v́ chúng ta quan tâm đến những người thân của ḿnh, chúng ta không chịu nổi sự bất công đó, và cơn giận khởi lên từ ư muốn bảo vệ người thân và bảo vệ chính ḿnh. cho nên có thể thấy rằng quan tâm đến người khác tuy là một đức tính tốt, nhưng nếu không biết hướng nó đúng cách cũng có thể dẫn đến những phản ứng không lành mạnh. sân hận thường là hậu quả của việc bị tổn thương t́nh cảm, bị đe doạ, hay thất vọng. chúng ta nổi giận khi chúng ta cảm thấy bị từ chối, khinh thường, bất lực và tổn thương. và do đó chúng ta có một khát khao muốn làm tổn thương người khác như chúng ta đă từng bị thương tổn. Đôi khi những đ̣i hỏi không thực tế cũng là nguyên nhân của sân hận. chúng ta mong muốn quá nhiều từ bản thân, đồng nghiệp, con cái, hay hoàn cảnh sống, và khi sự việc xảy ra không như chúng ta mong mỏi, chúng ta cảm thấy buồn bực và bất măn. Đôi khi sự căng thẳng ảnh hưởng đến t́nh cảm của chúng ta - những người chịu quá nhiều áp lực thường rất dễ nổi giận. và một lư do nữa, có thể đó là do cá tánh, v́ chúng ta có tánh t́nh nóng nảy, có cảm xúc quá mạnh mẽ do yếu tố sân tuỳ miên quá sâu dày trong tâm của chúng ta.
mặc dù nói một cách khách quan th́ sân hận khởi lên là để phản ứng với những người hay hoàn cảnh bất như ư, nhưng nguồn gốc thực sự của nó lại là chủ quan và ở bên trong chúng ta, đó chính là ảo tưởng về bản ngă trong tâm chúng ta. sân hận khởi lên từ chính bản ngă, chứ không ǵ khác. như ajhan jagaro[15] đă nhận xét một cách chính xác, chúng ta chỉ thích những cái ǵ làm thoả măn và tâng bốc cái bản ngă của chúng ta. ngược lại, chúng ta không thich bất cứ cái ǵ thách thức, đe doạ, xúc phạm hay hạ bệ cái bản ngă của ḿnh. bản ngă không thích điều đó nên nó phản ứng lại bằng sân hận và giận dữ. nếu không có bản ngă sẽ th́ không có vấn đề ǵ cả. Đức phật không c̣n bản ngă nên ngài luôn luôn an tịnh và là một nguồn an lạc cho tất cả chúng sanh, cho toàn thế giới.
4. Đối trị tâm sân hận:
Đôi khi chúng ta nghĩ rằng nếu chúng ta không nổi giận th́ chúng ta không khác ǵ cây cỏ vô tri, rằng không làm ǵ cả mà chỉ chịu đựng tất cả những bất công đến với ḿnh là một thái độ tiêu cực. nhưng sự thật th́ sân hận hay giận dữ không phải là vũ khí tốt nhất để đấu tranh cho sự công bằng, bởi v́ chúng ta đă biết sân hận đă đem đến bao nhiêu tai hại cho chính chúng ta và người khác. trong một vài trường hợp, khi cần thiết, chúng ta có thể hành động để điều chỉnh những sai trái, nhưng chúng ta nên hành động với sức mạnh của tâm từ ái, trầm tĩnh, chứ không phải với tâm phá hoại. nói cách khác, có thể dùng biện pháp mạnh, nhưng không phải với ác ư và thù hận.
một vài nhà tâm lư học cho rằng chúng ta nên bộc lộ sự giận dữ của ḿnh để khỏi bị ức chế dẫn đến bệnh hoạn. nhưng một số nhà tâm lư học khác lại đúng hơn khi cho rằng bộc phát cơn giận không giải quyết được vấn đề. mặc dù việc bộc lộ sự giận dữ của ḿnh có thể đem lại sự thoả măn tức thời – có thể bằng cách la hét, muá may, đập phá đồ đạc, chửi rủa, v.v… - nhưng cách đó không thể xua tan cơn giận. ngược lại, nó chỉ kích thích thêm những khuấy động t́nh cảm và thậm chí c̣n kéo dài nó.
có lẽ cách thông thường nhất để đề pḥng tâm sân hận là tránh những người hay t́nh huống khó chịu. nếu chúng ta cảm thấy chúng ta không thể chịu nổi một người hay một t́nh huống nào đó, mà nếu gặp chúng ta dễ nổi giận, th́ tốt hơn nên tránh xa họ. sự tránh xa này phải ở cả thân lẫn tâm, nghĩa là chúng ta không nên để cho những đối tượng đó hiện diện ngay cả trong tâm chúng ta và quấy nhiễu sự b́nh an trong tâm hồn ḿnh. dù đây là một cách khá dễ dàng để khỏi nổi sân, không phải khi nào chúng ta cũng làm được điều đó, và chúng ta cũng phải công nhận rằng đó không phải là biện pháp tốt nhất để diệt trừ tâm sân hận. trái lại chúng ta nên học cách làm sao để có thể sống chung hoà b́nh với những ǵ mà chúng ta không thích. chúng ta nên trang bị cho ḿnh với một tư tưởng rằng trên đời này không có một cái ǵ hay một người nào hoàn hảo, rằng con người không thể hoàn toàn tốt hay hoàn toàn xấu, mà là một sự kết hợp của các thuộc tính tốt và xấu ở các mức độ khác nhau. chúng ta cần phải chấp nhận rằng đă là con người th́ đều có thể mắc sai lầm, và phải cho người ta có quyền khác với ḿnh, có quyền phạm sai lầm, bởi v́ bất toàn là đặc tính chung của toàn nhân loại. chấp nhận những sai sót và khuyết điểm của chính ḿnh và của người khác là một dấu hiệu của ḷng nhẫn nại và bao dung, vốn là một thứ thuốc giải độc cho tâm sân hận.
một trong những vấn đề liên quan đến sân hận là chúng ta cảm thấy ḿnh đúng khi nổi giận, và bởi v́ chúng ta thấy ḿnh đúng, nên chúng ta hoàn toàn đồng hoá ḿnh với cơn giận. v́ vậy, điều đầu tiên chúng ta cần phải làm để đối trị tâm sân hận là không đồng hoá với nó. chúng ta nên cảm nhận nó một cách rơ ràng như một cảm giác, xem nó khởi lên, lớn dần và biến mất như thế nào. phương pháp chánh niệm trên cảm thọ như vậy giúp chúng ta theo dơi cơn sân với tư cách là một người quan sát khách quan, không c̣n bị nó đồng hoá hay sai sử nữa. bởi vậy khi nào chúng ta nổi giận, hăy dừng lại và quan sát. hăy cố gắng có một giây phút chánh niệm để xem cảm giác đó là thế nào. do ảnh hưởng của chánh niệm cơn sân sẽ mất sức mạnh và dần dần giảm đi. chúng ta không đè nén cơn sân mà chỉ quan sát và để cho nó biến mất[lp1] . phương pháp này có thể coi là trung đạo giữa sự bộc phát vá sự đè nén.
chúng ta cũng có thể dùng lư luận để chặn bớt sân hận. chúng ta nên tự hỏi là nếu ḿnh giận một người nào th́ ḿnh có thể làm ǵ được họ. chúng ta không thể huỷ hoại đức hạnh hay các phẩm tính tốt của họ. Đức phật thường nói rằng giận dữ với người khác cũng như cầm phân, than nóng, hay sắt nung đỏ để đánh người khác. chính chúng ta sẽ là người đầu tiên bị vấy bẩn hay bị thương. cũng như vậy, nếu người khác nổi giận với ta th́ họ sẽ làm ǵ được ta? họ có thể huỷ hoại đức hạnh và các phẩm tính tốt của ta chăng?
v́ vậy tự trọng là một vũ khí khác để đối trị tâm sân hận. tự trọng được định nghĩa là “một cái nh́n thực tế và trân trọng đối với chính ḿnh”[16]. có nghĩa là chúng ta nh́n chính ḿnh một cách chính xác và trung thực, không đề cao mà cũng không hạ thấp giá trị hay tầm quan trọng của chính ḿnh. chúng ta ư thức được những ưu điểm và nhược điểm của ḿnh, và cảm thấy thoải mái với chính bản thân chúng ta. ngài ajhan cha, một thiền sư nổi tiếng của thái lan, thường dạy các đệ tử của ngài: “nếu người ta chửi con là chó, th́ con hăy nh́n lui xem ḿnh có cái đuôi không. nếu con có cái đuôi th́ họ nói đúng rồi. c̣n nếu con không có đuôi, th́ cũng đừng lo lắng làm ǵ. con không phải là con chó, vậy th́ đâu có vấn đề?”[17] v́ vậy, nếu chúng ta biết rơ giá trị của chính ḿnh, chúng ta không cần phải tranh đấu để tự khẳng định lại ḿnh khi bị người khác lăng mạ. lúc đó chúng ta sẽ b́nh an dù có bị tấn công cách mấy, bởi v́ tận sâu thẳm trong ḷng chúng ta biết rằng không một điều ǵ mà người khác nói hay làm có thể làm thay đổi giá trị và nhân cách của chúng ta.
một phương pháp nữa để tránh xa tâm sân hận là sự đồng cảm. “Đồng cảm là thấy được quan điểm của người khác và cảm nhận được những điều họ đang cảm nhận”[18]. với tâm đồng cảm, chúng ta hiểu rằng những người hay gây hấn chính là những người đang bị tổn thương, rằng những người cố ư hại người khác là do tâm họ không được an lành. với tâm đồng cảm, chúng ta biết rằng những người đang xúc phạm chúng ta đều có những vết thương chưa được hàn gắn, rằng họ đang có những bất an và sợ hăi trong ḷng, và nên thú nhận rằng nếu chúng ta gặp những vấn đề tương tự, có lẽ chúng ta cũng hành động như họ mà thôi. có thể họ không phải là người ích kỷ hay vô tâm, mà đôi lúc chỉ v́ họ bị rối trí và tán loạn mới cư xử như vậy, và v́ thế chúng ta không nên buộc tội họ làm ǵ.
Để ngăn ngừa tâm sân hận, chúng ta nên thay đổi cách suy nghĩ. chúng ta nên thay đổi lối suy nghĩ của ḿnh từ thái độ tiêu cực và thù ghét sang một thái độ tích cực và b́nh thản. hăy cố gắng đừng tập trung vào những khía cạnh tiêu cực mà nên nh́n vào cả những khía cạnh tích cực của một vấn đề. khi một việc ǵ không được “xuôi chiều mát mái”, hăy t́m xem có biện pháp nào để khắc phục được không. nếu có th́ theo đó mà hành động, bằng không, th́ cứ chấp nhận và cho qua. ngài shantideva đă đặt ra một câu hỏi rất khôn khéo:
“tại sao phải buồn bực với một điều ǵ nếu điều đó có thể thay đổi được? và lợi ích ǵ khi buồn bực với những điều mà ḿnh không thể thay đổi?”[19] ngài cũng chỉ ra một phương pháp để ngăn ngừa tâm sân hận, đó là xem xét cả yếu tố trực tiếp lẫn yếu tố gián tiếp gây nên một hành động hay một sự thương tổn. “chẳng hạn, nếu một người dùng gậy đánh một người khác, th́ thật ra người đó nên giận cây gậy mới đúng. hay cũng có thể nói là nên giận chính cái gốc bên trong tâm của người đánh mới phải. tức là nên nổi giận với chính tâm sân của người đó. vậy th́ tại sao chúng ta lại đi chọn cái trung gian giữa nguyên nhân trực tiếp gây thương tích, là cây gậy, và nguyên nhân gián tiếp, là sân hận, cái gốc rễ bên trong? chúng ta gạt bỏ hai nguyên nhân này ra một bên, và chỉ chọn vật trung gian, là con người, để mà nổi giận, và dồn hết tất cả sự giận dữ vào người đó.”[20] bằng sự quán xét này chúng ta sẽ nhận ra rằng không phải là một người nào khác, mà chính bản chất của con người đang làm tổn thương chúng ta, và v́ vậy mà chúng ta có thể rải tâm bi đến người đó và tha thứ cho họ. một trong những lời khuyên của Đức phật là “nếu người nào dùng tay, dùng đá, dùng gậy, dùng dao để đánh con, th́ con hăy từ bỏ hết những ư muốn trả thù thông thường của người thế tục. và con nên tự nhủ rằng “tâm ta sẽ không bị khuấy động, và ta sẽ không thốt lên một lời xấu ác nào. ta sẽ an trú vào tâm bi, vào tâm từ, để không khởi lên một niệm thù ghét nào, v́ lợi ích của người kia.”[21]
tâm từ (metta) là liều thuốc tốt nhất để trị tâm sân hận. tâm từ là t́nh thương không chiếm hữu mà chỉ muốn giúp đỡ, sẵn sàng hy sinh những quyền lợi riêng của chính ḿnh cho hạnh phúc và sự an vui của tất cả chúng sanh. tâm từ không lựa chọn hay chối bỏ một đối tượng nào. nếu chúng ta chỉ thương yêu một số bạn hữu và xa lánh những người xấu, tức là chúng ta chưa thực hành tâm từ. có một phương pháp thiền gọi là thiền tâm từ (metta bhavana), là phương pháp “làm phát sanh một tư tưởng mạnh mẽ, một t́nh thương rộng lớn đến vô lượng, làm cho tâm trở nên vô biên và phổ cập, mong cho tất cả chúng sanh trở nên hiền hoà, không thù oán lẫn nhau, hạnh phúc, an vui, không bị buồn khổ hay hiểm nguy.”[22] hành tâm từ sẽ làm giảm đi khuynh hướng hay giận dữ và rốt ráo có thể diệt sân hận tận gốc rễ.
tâm bi (karuna) là một pháp hành cao thượng mà Đức phật thường khuyên các đệ tử của ngài tu tập. tâm bi là tâm cảm nhận được sự đau khổ và mong muốn làm giảm bớt sự đau khổ của chính ḿnh và của người khác. Đau khổ tồn tại dưới rất nhiều h́nh thức. khi một người cau có, cay nghiệt, ưa gây sự và cư xử một cách vô lư, th́ chắc chắn là người đó đang đau khổ trong ḷng, và không biết nên cư xử làm sao. với tâm bi, chúng ta thông cảm với nổi khổ của người khác và không phản ứng lại bằng cách tương tự để cho t́nh trạng càng xấu thêm. thay v́ xúc phạm người đă xúc phạm ḿnh, chúng ta quan tâm đến họ và cố gắng làm điều ǵ đó để giúp họ vơi bớt niềm đau khổ.
tha thứ là một liều thuốc tuyệt diệu cho sân hận, và thường được xem là “viên kim cương trên vương miện của các pháp đối trị tâm sân hận”, theo như một số người nhận định. “tha thứ có nghĩa là chúng ta quyết định bỏ đi tất cả sự oán giận, ganh ghét, cay nghiệt, và ḷng khao khát muốn trả thù cho những điều sai trái đă xảy đến với chúng ta. Đó là cách làm hoà b́nh với quá khứ.”[23] chúng ta có thể tha thứ thật sự khi chúng ta biết rằng người khác xúc phạm chúng ta bởi v́ họ là nạn nhân của chính những phiền năo trong tâm họ và của hoàn cảnh bên ngoài, và nổi giận với họ th́ chính chúng ta cũng đánh mất đi sự b́nh an trong tâm hồn ḿnh. chúng ta tha thứ để chúng ta thoát khỏi những phiền năo của chính ḿnh và bớt đau khổ. một cách rốt ráo th́ tha thứ là sự lựa chọn cá nhân của chúng ta, không cần người khác phải ăn năn, xin lỗi, hay xứng đáng để được tha thứ.[24] mặc dù đôi lúc tha thứ thật là khó khăn, nhưng chúng ta nên cố gắng thục tập nó v́ tha thứ chính là ch́a khoá cho sự hài hoà tốt đẹp của gia đ́nh và xă hội.
khi cảm thấy hành tâm bi quá khó khăn, hay khi khả năng tha thứ của chúng ta c̣n quá yếu, th́ một phương pháp khác có thể sử dụng, đó là phát triển tâm xả. “tâm xả nghĩa là nhận thức, hiểu biết, chấp nhận, và bằng ḷng với sự thật là có một giới hạn nhất định trong những việc ta có thể làm hay thành tựu đuợc. ta phải chấp nhận rằng người đó là như vậy, và rồi bước qua một bên”.[25] Để phát triển tâm xả, chúng ta cần hiểu và chấp nhận định luật về nghiệp. tất cả hành động thiện và bất thiện đều cho quả. không ai có thể tránh khỏi những quả mà ḿnh đă gieo. v́ vậy khi một người lăng nhục hay lừa gạt chúng ta, nếu chúng ta phản ứng bằng cách tương tự th́ chính chúng ta cũng đă phạm vào một hành vi bất thiện. ngược lại, chúng ta nên tin rằng dù chúng ta có trả thù hay không th́ người đó cũng không tránh khỏi nghiệp của họ. có người cho rằng thái độ này quá tiêu cực, rằng ít nhất chúng ta cũng nên làm ǵ để tự bảo vệ ḿnh, nhưng đôi lúc chúng ta không thể làm được điều ǵ, và trong trường hợp đó, tâm xả là phương pháp tốt nhất giúp chúng ta khỏi nổi sân.
câu chuyện của ngài sariputta là một tấm gương sáng cho tất cả chúng ta, nhũng người muốn học hạnh từ bi, khoan dung va khiêm tốn. một hôm khi Đức phật đang ở gần thành xá vệ, một vị tỳ kheo đến và thưa với Đức phật rằng ngài sariputta đă xúc phạm tới ông mà không hề xin lỗi, và đă bỏ đi du hành nơi khác. Đức phật bảo một vị tỳ kheo đi thỉnh ngài sariputta đến trước Đức phật và chư tăng. khi được hỏi có phải là ngài đă xúc phạm một vị tỳ kheo và không xin lỗi mà bỏ đi nơi du hành nơi khác chăng, ngài sariputta trả lời rằng chỉ có một người thiếu chánh niệm mới làm điều đó, và ngài tŕnh bày tiếp ngài đă tu tập và cư xử như thế nào trong đời sống hàng ngày. ngài đă sống học hạnh khiêm cung như đất, như nước, như lửa, như gió, v.v… :
“ví như, bạch thế tôn, trên đất, người ta quăng đồ tịnh, quăng đồ bất tịnh, quăng phẩn uế, quăng nước tiểu, nhổ nước miếng, quăng mủ và quăng máu; tuy vậy đất không lo âu, không xấu hổ, hay không nhàm chán. cũng vậy, bạch thế tôn, con an trú với tâm như đất, rộng răi, rộng lớn, vô lượng, không hận, không sân. bạch thế tôn, với ai không an trú thân niệm, người ấy ở đây, sau khi xúc phạm một vị đồng phạm hạnh, có thể bỏ đi du hành, mà không có xin lỗi.
cũng vậy, nước rửa sạch các thứ tịnh và bất tịnh; tuy vậy nước không lo âu, không xấu hổ, không nhàm chán; lửa đốt các thứ tịnh và bất tịnh, tuy vậy lửa không lo âu, không xấu hổ, không nhàm chán; gió thổi các đồ tịnh và bất tịnh, tuy vậy gió không lo âu, không xấu hổ, không nhàm chán. với một tâm như đất, như nước, như lửa, như gió vậy, th́ làm sao lại có thể xúc phạm người khác?”[26] nghe xong những lời nói hùng hồn như sư tử hống của ngài sariputta, vị tỳ kheo đó quỳ dưới chân Đức phật và thú nhận rằng ông đă v́ ngu si, v́ vô minh, v́ bất thiện mà đă xuyên tạc tôn giả sàriputta một cách không ư thức, trống không, vọng ngôn, không thật. Đức phật tha thứ cho ông và yêu cầu ngài sariputta cũng nên tha thứ cho ông ta.
trong đời sống cá nhân, gia đ́nh và xă hội, chúng ta đều đă có những kinh nghiệm riêng về sức tàn phá của tâm sân hận. nó có sức huỷ hoại hơn bất cứ một thứ vũ khí nào. sân hận gây nên sự cáu gắt, căng thẳng, và đau khổ, và khi sân hận có mặt th́ hạnh phúc không thể hiện diện trong tâm. và v́ khuynh hướng của con người là mong cầu hạnh phúc và loại bỏ đau khổ, chúng ta nên tu tập để diệt trừ tâm sân hận. Đó không phải là vấn đề cá nhân mà c̣n là vấn đề xă hội, bởi v́ sự thật th́ “nếu chúng ta muốn thay đổi xă hội, trước hết hăy thay đổi chính ḿnh”. nếu chúng ta muốn thế giới này trở nên nhân ái hơn, trước hết chúng ta phải đến với người bằng ḷng nhân ái, nếu chúng ta muốn mọi người bớt bạo động th́ trước hết chúng ta phải an hoà và trầm tĩnh. sự thật này đă được Đức phật nhắc đến trong bài kệ số 5 của kinh pháp cú:
“nếu ai lấy oán báo thù
oan oan tương báo, thiên thu hằng sầu
từ tâm định luật nhiệm mầu
lấy ân báo oán, c̣n đâu oán thù?”[27]
nguyện cho tất cả chúng sanh sớm thoát khỏi tâm sân hận, và sống an vui vượt ngoài ṿng kềm toả của hằn thù và sân hận.
|
Diễn đàn bị khoá)
Chủ đề: Đối Trị Tâm Sân Hận
