saokhue
Hội viên
Đă tham gia: 10 February 2006
Nơi cư ngụ: United States
Hiện giờ: Offline
Bài gửi: 34
|
| Msg 1 of 1: Đă gửi: 30 May 2006 lúc 5:01am | Đă lưu IP
|
|
|
Ư NGHĨA CUỘC ĐỜI
NHU CẦU XÁC LẬP NHÂN SINH QUAN
Chúng ta từ đâu mà đến? Rồi từ đây, chúng ta sẽ đi đâu? Đó là những câu hỏi đă được đặt ra từ ngh́n xưa. Phật Giáo thật đă v́ muốn giải quyết vấn đề trọng đại đó mà xuất hiện. Nhưng trong giáo nghĩa học của Phật Giáo, vấn đề này vô cùng phiền tỏa, cho nên, ở đây sự giải thích trong giáo nghĩa học về trạng thái trước khi sinh và sau khi chết xin không đề cập đến, mà chỉ chuyên đứng trên lập trường phê phán giá trị nhân sinh như thế nào để xem có phù hợp với tinh thần của đạo Bồ-Tát không thôi.
Một nhà văn Anh đă quan niệm về cuộc đời như sau:
Con người sinh ra đời cũng như người đi qua một cây cầu. Mà cây cầu đó hoàn toàn ch́m trong sương mù. Nh́n vào t́nh trạng của những người qua cầu : hoặc có người đặt chân lên đầu cầu đă ngă và ch́m trong sương mù; hoặc cũng có người đến giữa cầu th́ đột nhiên bị trật chân mà té; cũng có người cố ḍ dẫm và phải khó khăn lắm mới đi qua được: hoặc cũng có một số rất ít ngay từ đầu đến cuối đă dũng cảm vượt qua: t́nh trạng thật thiên sai vạn biệt. Nhưng bất luận là người mới đặt chân lên đầu cầu, hay đă đến giữa cầu hoặc đă cố gắng vượt qua, ai ai cũng ở trong cùng một t́nh trạng là ch́m ngập trong lớp sương mù dày đặt: đó là vận mệnh chung của kiếp người.
Nói theo kinh nghiệm cuộc đời là một ảo ảnh đúng như quan niệm của nhà văn Anh trên đây, nhưng nó lại không phải hoàn toàn vô ư nghĩa. Mặc dầu những kẻ qua cầu phải lần ṃ, ḍ dẫm, có thể bị trật chân và ngă lúc nào không biết, nhưng ít ra bản thân của những người qua cầu cũng có một giá trị độc lập. Tuy chẳng nh́n rơ phía trước phía sau, nhưng chính những người qua cầu là thực tại chứ không là ảo ảnh. Do đó, nếu không đi sâu vào vấn đề trước khi sanh và sau khi chết, mà chỉ khảo sát ư nghĩa cuộc đời hiện tồn, ta thấy nó không phải hoàn toàn không có giá trị.
TIẾT THỨ HAI
TIÊU CHUẨN PHÊ PHÁN GIÁ TRỊ CUỘC ĐỜI
Nói đến ư nghĩa cuộc đời, có nhiều lập trường để phê phán giá trị của nó, v́ lẽ cảnh ngộ cũng như khuynh hướng của người ta rất khác nhau. Do đó, nếu chỉ căn cứ theo cảnh ngộ đặc thù của cá nhân để phán đoán tất cả mọi người th́ quyết không thể được một sự phê phán giá trị cuộc đời một cách triệt để, ta không thể không lấy cái tính chất rộng răi, phổ biến làm tiêu chuẩn.
Như vậy, phải theo tiêu chuẩn nào để định giá trị cuộc đời cho có được phổ biến tính? Nếu nói một cách nghiêm khắc th́ đây là một vấn đề rất lớn lao. Song, nếu nh́n vào vấn đề trước mắt "cuộc đời là khổ hay sướng" rồi căn cứ vào đó mà định giá trị cuộc đời, có thể nói là một đề mục phổ biến và trọng đại hơn cả. V́ bất luận nh́n vào khía cạnh nào, sự thật của cuộc đời cũng vẫn chỉ xoay quanh hai phương diện khổ và sướng, cho nên nếu có được một ư kiến xác đáng về khổ và sướng tức là đă cấu thành xuất phát điểm của nhân sinh quan đích thực. Bởi thế, theo tôi trước hết ta nên đứng trên lập trường này để nghiên cứu giá trị của cuộc đời.
HAI PHƯƠNG DIỆN MÂU THUẪN CỦA CUỘC ĐỜI
Là con người, chúng ta phải đứng giữa hai cái thế rất mâu thuẫn và bất khả tư nghị. Một mặt phải nhờ thiên nhiên để sống c̣n v́ nh́n bề ngoài, con người cũng là một hiện tượng thiên nhiên, cho nên dù bất cứ ở đâu con người đều không thoát khỏi cá định luật tất nhiên của thiên nhiên. Nếu không có thiên nhiên con người không thể sống c̣n, do đó theo một ư nghĩa nào đó, thiên nhiên có thể đực coi là người dưỡng dục chúng ta, và ta không thể không tỏ ḷng biết ơn.
Nhưng nếu coi thiên nhiên như một vị đại ân nhân là một điều rất sai lầm, v́ một mặt thiên nhiên tuy có giúp cho sự sinh tồn của con người, nhưng mặc khác thiên nhiên cũng lại là một ma lực thường xuyên đe doạ sự sống c̣n của nhân loại. Hăy tưởng tượng từ xưa đă biết bao nhiêu con người chết v́ thiên tai, địa biến, ta sẽ thấy thiên nhiên đáng sợ như thế nào rồi. Nói cho công bằng th́ thiên nhiên chẳng qua chỉ xoay vần theo cái định luật riêng của nó, con người nếu thích ứng được định luật đó th́ sống c̣n, nhưng nếu đi ngược lạitất sẽ không tránh khỏi sự đe dọa khủng khiếp. Theo ư nghĩa đó th́ sự sống c̣n của con người và sự sinh trưởng của cỏ cây, đứng trên lập trường thiên nhiên mà nói, đều không có cách lực chọn mà phải khuất phục định luật thiên nhiên nếu không muốn bị tiêu diệt.
Song trên đây mới chỉ nhận xét về một mặt. Con người sở dĩ được gọi là con người, v́ con người con có cuộc sống tinh thần rất đầy đủ ngoài cuộc sống theo thiên nhiên, Mà cái đặc trưng của cuộc sống tinh thần này, they v́ lấy định luật tất nhiên của thiên nhiên làm đặc tướng, muốn dùng ư chí tự do của ḿnh đề quy định sự sinh hoạt của chính ḿnh. .Mặt trời thường mọc đằng đông, lặn đằng tây, nhưng nếu một người có chí "xẻ núi lấp sông" hay có sức mạnh " vá trời lấp biển" th́ tựa hồ muốn bắt mặt trời đi ngược lại, đó là tinh thần chỉ có trong loài người. Lại nữa con người sinh ra tất phải có già và chết, đó là là tự nhiên. Nhưng con người cứ muốn trẻ măi không già, sống hoài không chết. Nói tóm lại, con người không Nihau th́ ít, đều muốn chống lại thiên nhiên đề thực hiện cái ư chí tự do triệt để của chính ḿnh.
Như vậy, một mặt con người bị luật thiên nhiên ràng buộc, mặt khác th́ lại muốn thoát ra khỏi cái định luật đó mà kiến tạo một thế giới tự do của ḿnh sự sống mâu thuẫn này mới thật là nguồn gốc của khổ đau của con người. Cái yêu cầu tự do của con gười cang mạnh, muốn quán triệt tự do bao nhiêu th́ cái uy lực tất nhiên của thiên nhiên cànt tăng thêm bấy nhêu, và sống giữa cái thế giằng co đó, con người phải câm lặng mà chịu khổ, đó là chân tướng của cuộc đời. Không những thế, sự mâu thuẫn này không phải chỉ tồn tại giữa thiên nhiên và tinh thần con người, mà nếu tiến thêm một bước nữa để khảo sát, th́ sự thật ta thấy nó c̣n xảy ra chính ngay trong tự thể của tinh thần chúng ta nữa. Chẳng hạn cái tâm của ta gồm ba yếu tố trí, t́nh, ư, neu khảo sát tính chất của nó. Ta sẽ thấy t́nh, ư tự lấy nó làm trung tâm, rồi nhất thiết đều theo đó mà phone đoán tốt, xấu. Trái lại, trí th́ quên ḿnh mà thích ứng với đối tượng. Tác dụng tâm lư này, trong những trường hợp phổ thông, tuy có thể thoả hiệp, nhưng cũng có trường hợp trở nên xung động kịch liệt mà khiến cho nội tâm bất an, đây là một kinh nghiệm thực tế mà chúng ta thường thấy trong sự sống hằng ngày. Và như thế th́ ngay trong tâm ta cũng chứa sẵn một nỗi khổ năo âm thầm
SỰ MÂU THUẪN CỦA CUỘC ĐỜI VỚI QUAN NIỆM KHỔ
Con người, đối với sự sống của chính ḿnh, nếu suy tư sâu xa bao nhiêu th́ niềm mơ ước càng cao bấy nhiêu; và trí t́m hiểu chân tướng của sự vật phát triển bao nhiêu th́ sự nhận thức về những nỗi thống khổ của cuộc đời càng rơ ràng bấy nhiêu. Và điểm này duy chỉ có những người mà lư trí phát đạt mới có thể nhận thức được. C̣n động vật, thực vật và ngay cả những người b́nh phàm cũng như trẻ con không thể cảm nhận được nỗi thống khổ dằn vặt đó. Cái nhận thức về khổ hay sướng của động vật và con trẻ chỉ là cảm giác, cho nên cái nhận thức đó dễ tiêu tán tùy theo nhịp độ của khổ hoặc sướng qua đi. Đến như cái thống cảm của những người mà lư trí phát đạt th́ khác hẳn; đôi khi bên ngoài trông họ có vẻ b́nh thản, an tịnh, nhưng thật th́ trong thâm tâm họ trực nhân có một cái ǵ dày ṿ khó tả. Sự mâu thuẫn cố hữu đó hoàn toàn do kết quả của sự trấn áp tinh thần mà có. Cho nên, với nền văn minh tiến bộ, cảm giác về thống khổ tuy có vẻ dần được diệt trừ, nhưng nh́n vào tổng thể của cuộc đời, ta thấy con người ngày nay nhiều khổ năo hơn con người ngày xưa. Cái lư do tại sao đức Phật cho thế giới này là khổ giới chính là ở đó. Chúng ta cần ghi nhận điểm này.
GIÁ TRỊ CUỘC ĐỜI THEO QUAN NIỆM PHẬT GIÁO
Theo quan niệm Phật Giáo, cuộc đời có đáng chán không? Đáng ruồng bỏ không? Xin quả quyết ngay rằng: Không! Schopenhauer nói: "Ngủ dĩ nhiên là hay, nhưng nếu chết đi mà đừng phải sinh ra nữa th́ lại càng hay biết mấy!" Ư nghĩa của câu nói trên đây mới nghe qua, tuy phảng phất giống như nhân sinh quan nghe của Phật Giáo, nhưng cái tinh thần của nó th́ khác biệt vô cùng. Tại nước Đức, rất nhiều nhà triết học có tư tưởng yếm thế mà Schopehaurer là một trong những nhà triết học trứ danh đó. Thậm chí khi bàn đến triết học giải thoát, có người chủ trương tự sát! Tâm trạng đó tuy có khiến cho các nhà triết học Đức xích gần lại với Phật Giáo, nhưng trên thực tế cũng như trên tinh thần,nhân sinh quan này của họ quyết không phù hợp với chân ư của Phật Giáo.
Phật Giáo tuy một mặt cho rằng đời là khổ, nhưng đồng thời mặt khác đứng trên lập trường tôn giáo và đạo đức, lại thừa nhận cuộc đời có một ư nghĩa rất sâu xa. Chính v́ lư do đó mà Phật Giáo cấm ngặt vấn đề tự sát. Không những thế, Phật Giáo c̣n cho rằng người ta được sinh ra đời cũng như con rùa mù gặp được khúc gỗ nổi: đó là cơ hội "ngàn năm một thuở", cho nên trong kinh Phật thường nói "Nhân thân nan đắc, Phật Pháp khó gặp) để nói lên cái cơ duyên hy hữu và thù thắng đó. C̣n một điều thích thú hơn nữa là Phật Giáo cho rằng được sinh vào một thế giới nhiều khoái lạc.
Thế giới quan của Phật Giáo lấy núi Tu Di làm trung tâm, bốn phương có bốn thế giới. Tựu trung, thế giới của chúng ta được gọi là Nam Thiệm-Bộ-Châu, đứng ở phía Nam; ở phương Bắc th́ có Bắc Câu Lư Châu, tương đương với như cái gọi là Utopia hay Bồng Lai Châu. Người sinh vào châu này sống lâu một ngh́n tuổi. Chính phủ, pháp luật kinh tế, lao động, thương mại, tất cả đều không có: có thể nói một quốc gia mà trạng thái khoái lạc hoàn toàn tự nhiên. Tóm lại, ta có thể cho đó là Tiên-cảnh. Ấy thế mà Phật Giáo lại cho rằng sinh vào quốc độ đó là điều bất hạnh. Tại sao? V́ nơi nào không có khổ đau th́ nhân cách con người không có đường tiến bộ, c̣n nơi nào có khổ đau th́ con người mới phấn đấu, mới nỗ lực để mở ra một thế giới giải thoát mới. Chính v́ thế mà Nam-Thiện-Bộ-Châu hơn Bắc-Câu-Lư-Châu.
Như vậy, một mặt tuy nhấn mạnh về sự khổ đau của thế giới nhưng mặt khác lại chính ngay trong khổ đau đó mà thừa nhận giá trị của cuộc đời: đó là nhân sinh quan đặc thù và lập trường trung tâm của Phật Giáo vậy. Bời thế nếu cho quan niệm yếm thế của Tây-phương là một điều rất sai lầm. V́ chữ Pessimisme hoàn toàn biểu diễn sự thất vọng về cuộc đời, thậm chí c̣n đưa đến trạng thái tâm lư muốn tự sát là khác. Quan niệm yếm thế của Phật Giáo tuy cho chân tướng của cuộc đời là khổ, nhưng không phải v́ thế mà chán nản, không muốn sống, mà ngược lại, nh́n thẳng vào khổ đau và nỗ lực khắc phục nó để t́m đường giải thoát: chính v́ thế mà cuộc đời trở thành có ư nghĩa. Người Phật tử chân chính nhờ đạt quan được chân tướng cuộc đời, cho nên tuy sống trong khổ đau mà không bị khổ đau chi phối, trái lại, vẫn ung dung thanh thản và mạnh tiến trên con đường tu dưỡng để chinh phục hoàn toàn khổ đau.
NGHĨA CỦA CUỘC SINH HOẠT VỚI QUAN NIỆM KHỔ
Cái đặc trưng của nhân sinh quan Phật Giáo tuy nhấn mạnh về khổ đau nhưng có điểm ta cần ghi nhớ là nếu chỉ phát hiện cái khổ cố hữu của cuộc đời th́ sự sinh hoạt sẽ không có giá trị. Khổ đau trở thành giá trị sinh hoạt là ở chỗ nó phải được khắc phục. Nói một cách dễ hiểu th́: nếu chúng ta mang thương tích ở chỗ nào sẽ cảm thấy rất đau đớn. Mà cái giá trị của sự đau đớn là ở chỗ chúng ta trị liệu vết thương để ngăn ngừa sự suy ngược của toàn thân. Khổ đau là lẽ thường của cuộc đời, nếu chán ghét mà trốn tránh nó th́ sự sinh hoạt trở thành vô giá trị. Cho nên sống trong cuộc đời khổ đau cũng như người trèo núi, phải can đảm vượt qua mọi khó khăn nguy hiểm để đi lên, nếu sợ chông gai hoặc những mỏm đá cheo leo mà ngừng lại hay trở lui th́ cuộc trèo núi mất hết ư nghĩa mà người ta không bao giời được thưởng thức bầu không khí thanh thoát nhẹ ngàng trên đỉnh núi cao. Cuộc đời cũng vậy, chúng ta phải nh́n thẳng vào khổ đau t́m cách đối phó và khắc phục nó: chính ở đây mà sự sinh hoạt của chúng ta có ư nghĩa và thêm nhiều hứng thú. Trái lại, nếu chúng ta thiếu dũng khí và không có phương pháp khắc phục khổ đau th́ khổ đau đối với chúng ta là một h́nh phạt và cuộc đời ta thành tuyết vọng.
Sở dĩ tôi đặc biệt phải nhấn mạnh về điểm này, một mặt khác cũng muốn đính chính một vài thái độ sai lầm của người đời nữa. Từ xưa tới nay có nhiều người cho cuộc đời là khổ, nhưng đa số họ lại không phát huy được cái giá trị bao hàm trong đó, rồi giữ thái độ sống cho qua ngày đoạn tháng! Trên đại thể, tôi tưởng có thể chia những người này thành hai hạng. Hạng thứ nhất, như trên đă nói, tức là hạng cho đời là khổ chủ trương yếm thế cực đoan mà đề xướng con đường tự sát. Hạng thứ hai, tuy cũng biết chân tướng cuộc đời là khổ nhưng lại cho tất cả đều vô nghĩa, phủ định mọi giá trị nhân sinh, rồi vùi đầu vào những cuộc truy hoan, khoái lạc để "Miễn được phút nào cho sướng kiếp". Nếu chiếu theo văn học th́ quan niệm đó đại khái có thể được gọi là chủ nghĩa hư vô, và trên thực tế, những t́nh trạng đồi bại gần đây đă phát xuất từ nhân sinh quan đó.
Nói tóm lại, nếu khổ trở thành cái đối tượng để ta chinh phục th́ ta sẽ phát huy được cái giá trị đạo đức vĩ đại của nó. Ngược lại, nếu ta để cho khổ đau chi phối và khuất phục được ta th́ đời sống ta sẽ trở thành vô giá trị, đó là cái tinh thần căn bản của Phật Giáo.
VĂN HÓA DÙNG PHƯƠNG PHÁP TIÊU CỰC ĐỂ CHINH PHỤC KHỔ
Ở đây vấn đề lại được đặt ra là: làm thế nào để chinh phục được khổ? Theo một ư nghĩa nào đó th́ đây là một vấn đề rất lớn kể từ khi có loài người. Nếu nói một cách nhật khái th́ có rất nhiều phương pháp. Gần đây đă có một thời kỳ người ta luôn nói đến văn hóa và cho nó đứng về mặt tiêu cực, tất kính là một phương pháp chinh phục khổ đau.
Văn hóa, theo cách giải thích phổ thông, có nghĩa do sức người mà cải tạo thiên nhiên, hoặc do sức người mà sáng tạo và phát triển giá trị sinh hoạt. Nó là phương pháp bổ ích để trừ khử những nỗi khổ năo trói buộc con người trong cuộc sống. Cho nên, người ta cũng bảo nhân loại sản sinh ra văn hóa chẳng qua chỉ là để chinh phục khổ đau mà thôi. Song, cái giá trị nhất ban của văn hóa lại chia thành Chân (học vấn ), Thiện (đạo đức). Mỹ (mỹ thuật, âm nhạc v.v.), Thánh (tôn giáo) bốn loại để tạo nên cái gọi là Trị học Phương pháp của học phái Tây-Nam ở nước Đức. Nếu lại thêm Chính trị và Kinh tế nữa th́ thành ra sáu loại. Mặc dầu chia ra như thế nhưng bất luận là loại nào, nếu nói một cách tích cực, th́ nó là cái phương thứ để tăng tiến giá trị sinh hoạt, c̣n nếu nói một cách tiêu cực, th́ nó là phương pháp chinh phục những nỗi khổ năo cố hữu của con người.
Tựu trung, khoa học, đến một tŕnh độ nào đó, chinh phục thiên nhiên để phục vụ lợi ích của nhân loại, chính trị, kinh tế vận dụng chính xác để điều ḥa cuộc sống cộng đồng: đó là cái được mệnh danh là văn minh vật chất và sinh hoạt vật chất là phương pháp trọng yếu để chinh phục khổ đau của con người, Cái đặc trưng của nền văn hóa cận đại là ở chỗ dồn hết tâm lực vào ba lĩnh vực (khoa học, chính trị, kinh tế) trên.
Song ở đây có điều nên chú ư là một số người quá tin tưởng vào sự tiến bộ của khoa học, sự tổ chức của chính trị, kinh tế và lấy đó làm ư tưởng tối cao. Họ tin rằng, với đà tiến triển của khoa học và sự tổ chức hoàn bị của chính trị và kinh tế, con người không bao lâu sẽ thoát khỏi hẳn mọi nỗi thống khổ ở đời. Với nền văn minh vật chất chắc chắn con người sẽ được thỏa măn về mọi phương diện vật chất. Song, nếu nh́n toàn diện của cuộc sống nhân loại, đó chẳng qua mới chỉ là một bộ phận mà thôi. Không những thế, dục vọng của chúng ta vốn vô hạn, cho nên sự thỏa măn nhất thời, chẳng bao lâu sẽ lại trở thành bất măn. Nếu chúng ta lấy sự sinh hoạt vật chất làm nền tảng th́ vĩnh viễn không bao giờ chúng ta được thỏa măn, mà không thỏa măn, tức là thấy khổ đau. Cuộc sống của chúng ta ngày nay so với cuộc sống của cha ông ta thuở xưa, về nhiều điểm tuy có hoàn bị hơn nhưng đứng trên quan điểm hạnh phúc mà nói, chưa chắc chúng ta có nhiều hạnh phúc hơn ông cha ta ngày xưa. Đó là sự thật mà không mấy ai không thấy. Hơn thế nữa, có thể nói chúng ta ngày nay bạc nhược hơn người xưa, và cái tŕnh độ thông cảm những nỗi khổ muộn, ảo năo cũng lại mạnh hơn.
Nói thế không có nghĩa là chúng ta chê trách nền văn minh cận đại. Nền văn minh vật chất, đối với việc tăng thêm giá trị của cuộc sống, không những là một nhu cầu tất yếu, không thể thiếu hơn nữa. Song đối với những ai đặt quá nhiều tin tưởng vào nó, cho rằng chỉ có nó mới có thể tiêu diệt được những khổ đau của cuộc đời, và mới thật sự làm cho con người được hạnh phúc yên vui, th́ hăy xin xét lại thái độ của ḿnh.
XÉT VỀ Ư NGHĨA VĂN HÓA THEO QUAN NIỆM PHẬT GIÁO
Phật Giáo có tiêu ngữ: "Bạt khổ dữ lạc", nghĩa là dứt khổ, cho vui. Đức Phật đặt ra nhiều phương tiện để nói pháp, nhưng chỗ quy kết th́ không ngoài việc nói rơ làm các nào để thoát khỏi mọi khổ năo cố hữu của cuộc đời mà được hưởng một cuộc sống ḥa b́nh, yên vui.
Thế th́, cái phương pháp mà Phật Giáo dạy về "bạt khổ dữ lạc" như thế nào? Nói một cách nhất khái th́ Phật là người theo chủ nghĩa tiệm tiến, cho nên cái phương pháp bạt-khổ-dữ-lạc của Ngài cũng có nhiều giai đoạn.
Trước hết, hăy nói đến cái phương pháp thường thức nhất. Như trong tiết trước đă nói nếu tuyệt đối tin tưởng ở chính trị, kinh tế và khoa học sẽ tận diệt được mọi khổ đau của nhân loại, làm cho con người hoàn toàn yên vui, là một điều không thể có được. Nhưng đây chỉ đứng về mặt tuyệt đối mà nói thôi, c̣n về mặt tương đối th́ cuộc sống của chúng ta, dù muốn dù không, không thể tách rời những yếu tố đó. Song, có điều ta cần nhớ là trong cuộc sống thực tế, dù có đề xướng phương pháp cải tạo xă hội chẳng qua cũng chỉ nói để mà nói chứ thật không có cái bản chất cấu tạo. Những nhận xét sai lầm như trên thạt đă phát xuất từ chỗ không hiểu Phật Giáo một cách chân chính, mới chỉ nh́n Phật Giáo ở một phương diện chứ chưa đạt quan toàn diện giáo nghĩa của đức Phật, v́ ḷng từ bi, dùng mọi quyển nghi phương tiện, để mục đích giúp người ta thoát khỏi khỗ năo ở thế gian mà sống cuộc đời yên vui hạnh phúc: đó chính là nỗi bận tâm của Phật trong suốt cuộc đời Ngài, và cái nền tảng mà trên đó Phật Giáo được thành lập cũng chính là do ḷng từ bi ấy. Trên thực tế, nh́n vào sự thực lịch sử, giữa các bậc hiền triết tại Ấn Độ đương thời ta có thể nói đức Phật là nhà đạo sĩ tiếp xúc nhiều nhất với xă hội hiện thực. Hơn nữa, Phật Giáo tại Ấn Độ, Trung Quốc, Nhật Bản đă có nhiều thời kỳ cực thịnh, mà nguyên nhân của sự cực thịnh đó không phải chỉ v́ cái giá trị ưu việt về mặt xuất thế, mà thật ra, phần lớn đă v́ cái thác triệt để. Đó là điều ta cần ghi nhận, trong các xứ mà Phật Giáo được thịnh hành, các sự nghiệp xă hội cũng rất phát đạt. Nh́n vào sự thực của lịch sử, ta thấy điểm này rất rơ ràng.
SỰ CẢI TẠO TÂM VỚI SỰ BẠT KHỔ DỮ LẠC
Đối với cuộc sống thực tế đức Phật đă đứng trên lập trường công lợi chỉ bày phương pháp bạt khổ dữ lạc. Nhưng cái phương pháp đó không phải chỉ nhất diện mà là đa diện.
Như đă nói qua nhiều lần, những khổ đau cố hữu của con người nếu đứng ở một phương diện mà nh́n, tuy nguyên nhân chủ yếu tựa hồ do sự áp bác của thiên nhiên. Nhưng nếu đứng ở một phương diện khác mà nh́n, th́ ngược lại, cái nguyên nhân chủ yếu là ḷng tham cầu vô hạn của chúng ta không được thỏa măn mà sinh ra khổ đau. Dù cho cuộc sống bên ngoài có đầy đủ mọi tiện nhi, song nếu chúng ta không nh́n vào tự thể của đời sống nội tâm th́ không thể giải quyết vấn đề một cách rốt ráo. Vả lại, những tiện nghi của cuộc sống bên ngoài cũng c̣n tùy thuộc rất nhiều vào sự vận hành tất nhiên của thiên nhiên, mà sự vận hành đó c̣n có rất nhiều bí mật mà chúng ta chưa khám phá ra. Chưa hết, ngay trong những tổ chức và các cơ cấu xă hội, ta c̣n thấy rất nhiều hành vi không hợp lư tính. Cho nên, muốn cải tạo giá trị của cuộc sống, ngoài việc thích ứng với hoàn cảnh bên ngoài, ta không thể không hướng nội để cải tạo bản thân của ta. Đức Phật tuy có đề cập đến những phương pháp thông thường ở những lĩnh vực kinh tế, xă hội v.v… nhưng tiến lên bước nữa, ở giai đoạn hai, do sự cải tạo tâm tà mà cấu thành phương pháp bạt khổ dữ lạc: đó mới chính là trung tâm điểm của Phật Giáo.
Cái phương pháp để đạt đến sự yên vui triệt để mà Phật Giáo đề xướng, đại thể có thể chia thành hai loại: phương pháp tiêu cực, và phương pháp tích cực . Dĩ nhiên, nói một cách thực tế, hai phương pháp này quan hệ nhau, biểu lư nhau, nếu tách rời ra th́ không thể có ư nghĩa cộng đồng được, nhưng v́ muốn cho tiện việc quan sát nên tạm chia thành hai phương diện mà thôi.
SỰ ỨC CHẾ NHỮNG CẢM GIÁC THAM CẦU VỚI SỰ DIỆT KHỔ
Trước hăy nói về mặt tiêu cực. Tiêu cực ở đây có nghĩa là phải hết sức hạn chế dục vọng của ḿnh, nhất là phải hạn chế những cảm giác tham cầu. Như đă nói trên, theo Phật, cái căn nguyên của mọi thống khổ rốt ráo ở như chỗ không làm thỏa măn được những dục vọng của chúng ta, bởi vậy, nếu dục vọng càng nhiều th́ tŕnh độ thống khổ cũng càng tăng. Do đó nếu muốn trừ khử cái căn nguyên của khổ năo tất phải hướng nội để diệt trừ ḷng mong cầu bất hợp lư, nghĩa là những dục vọng không thể thỏa măn. Đó chính là giáo điều Tứ Đế mà ai cũng biết đă nói rơ về điểm này.
Thứ nhất là Khổ Đế: phê phán giá trị của cuộc sống hiện thực.
Thứ hai là Tập Đế: nói rơ cái nguồn gốc khổ năo là ở như tham dục.
Thứ ba là Diệt Đế: nêu lên cái lư tưởng diệt khổ.
Thứ tư là Đạo Đế: chỉ bày rơ cái phương pháp diệt khổ. Đó là tinh thần thực hành của pháp Tứ Đế.
Đức Phật tán thán sự thanh bần, đề cao sự tri túc, xả ly tất cả mà sống cuộc đời thư thái, thanh nhàn, an vui tự tại: đó chính là lư do đă đưa đến chủ nghĩa xuất gia. Nhưng ở đây có điểm ta cần chú ư là Phật Giáo dù là về mặt tiêu cực, quyết không bao giờ trừ khử cái dục vọng tầm cầu chân lư và chính nghĩa. V́ ḷng mong muốn đó tuy cũng gọi là dục, nhưng là Pháp dục, nó nâng cao giá trị cuộc đời, cho nên dù có phải hy sinh tất cả để mà bao tồn nó, người Phật tử vẫn sẳn sàng hy sinh. Phật Giáo không phải v́ khiếp nhược mà chủ trương trốn tránh cuộc sống gay go, đầy phấn đấu. Phật Giáo nói xả ly dục vọng, theo thuật ngữ là xả ly khát ái, chủ yếu chỉ về mặt ngă dục. Theo Phật khát ái hay ngă dục, tuy có lúc cũng cảm thấy được thỏa măn, nhưng sự thỏa măn đó tuyệt nhiên không làm cho giá trị chân chính của cuộc sống con người tăng thêm. Nhưng trên thực tế, cái tính chất của ḷng khát ái không bao giời có thể làm cho thỏa măn được, trái lại, càng tham cầu bao nhiêu nó càng hỏi bấy nhiêu, làm cho con người truy cầu luôn luôn sống trong trạng thái bất an. Đức Phật, với cái trí kiến như thực, Ngài đă thấu suốt điều đó, nên mới đề xướng Tứ Thánh Đế dạy người ta, thay v́ chạy theo ngoại cảnh, t́m kiếm hạnh phúc, hăy trở lại nội tâm, diệt trừ tận gốc những dục vọng không bao giời thỏa măn, khiến cho cơi ḷng thanh thản, yên tịnh: chính đó mới là hạnh phúc chân thật.
Nhưng công cuộc diệt trừ khát ái để tầm cầu pháp dục không phải là một việc dễ làm, không phải ai ai cũng có thể thực hiện được, mà trái lại nó vô cùng khó khăn. Tuy nhiên, như trên đă nói, trèo núi tuy là việc khó khăn, nhưng cứ từng bước tiến lên đỉnh núi lư tưởng, để cuối cùng đạt đến cái gọi là là cảnh giới "Pháp hỷ thiền duyệt" th́ đó là cái khó khăn đầy hy vọng và sáng sủa. Do đó, ngay trong cái khó khăn đă mang sẵn một giá trị sâu xa, ta có thể nói nó là sự khó khăn rất quang vinh. Đức Phật đă ví nó với ḷng dũng cảm của một dũng sĩ trên chiến trường, nhưng sự oanh liệt của kẻ tự thắng ḷng ḿnh lại vẻ vang hơn sự oanh liệt của một dũng sĩ chiến thắng ngàn quân địch trên băi chiến.
V́ không hiểu sự khu biệt giữa khát ái dục, nên nhiều người không am hiểu Phật Giáo, cho rằng Phật Giáo lấy việc xả ly tất cả mọi thứ dục vọng, dù tốt hay xấu, làm tôn chỉ. Đó là sự nhận xét hết sức sai lầm.
Tóm lại, sự thỏa măn tuyệt đối của cảm giác dục vọng chỉ là một điều không tưởng, vậy cứ cố sức để nắm bắt lấy cái không tưởng đó mà chuốc lấy phiền muộn tức là người không đạt quan. Cái cảnh tự do của tinh thần đó. Nếu ta cứ chấp chặt vào dục vọng vật chất th́ quyết không thể thực hiện được. Cho nên, nếu thật ra muốn có một cuộc sống yên vui thanh thản, cần phải trừ khử mọi dục vọng lấy vật chất làm cơ sở. Nếu có một thái độ như vậy rồi th́ sự nghèo cùng, tật bệnh, già và ngay cả cái chết nữa, đối với ta chỉ là "người gỗ ngắm chim hoa", tất cả không cho ta bận tâm, phiển muộn: thế giới siêu nhiên đă hé mỡ mắt ta. Đó chính là cái phương pháp bạt khổ dữ lạc ở giai đoạn hai mà đức Phật chỉ dạy.
__________________
Vô thượng thậm thâm vi diệu pháp
Bá thiên vạn kiếp nan tao ngộ
Ngă kim kiến văn đắt thọ tŕ
Nguyện giải Như Lai
|
Diễn đàn bị khoá)
Chủ đề: Ư NGHĨA CUỘC ĐỜI
